#11: 3 nguyên lí kinh tế cơ bản

Lại một ngày chủ nhật tuần mới, hôm nay nắng to quá, mình đi đạp xe mà 8h trời đã nắng to rồi, cũng may là dậy từ 6h để bắt đầu. Hôm nay mình muốn nói về một chủ đề khá thú vị, đó là một số nguyên lý kinh tế cơ bản. Mấy cái này mình đọc được từ cuốn sách "Essentials of Economics" hay "Tinh hoa kinh tế học" bản dịch (cuốn sách rất hay, các bạn có thể tìm đọc nhé). Một chủ đề chẳng-liên-quan-chuyên-môn của mình lắm, nhưng thực sự những nguyên lí này được sử dụng rất nhiều trong cuộc sống và cũng giúp ích cho mình tương đối. So what, cùng xem hình thù nó là gì nhé!

Nguồn lực là khan hiếm

Trong nền tảng của kinh tế học, thì khởi nguồn chính là những lựa chọn của cá nhân. Quyết định học trường nào, học ngành gì, mua nhà, mua xe đều xoay quanh những lựa chọn, mà lựa chọn chỉ xảy ra khi tài nguyên là hữu hạn.

Điều đầu tiên, hay nguyên lý đầu tiên là "nguồn lực hữu hạn". Nguồn lực là bất cứ thứ gì có thể sử dụng để sản xuất ra một thứ khác. Hơi đao to búa lớn nhưng hiểu đơn giản là tất cả những thứ như tiền bạc, vật chất, năng lực, sức khỏe, thời gian, đất đai,... đều là nguồn lực, nó có hạn, và vì thế chúng ta phải đưa ra lựa chọn. Nhất là nếu nó càng khan hiếm, thì càng phải lựa chọn thật kĩ càng. Tiền ít thì phải cân đo đong đếm chi tiêu như thế nào, mạnh cái gì thì phải lựa chọn ngành nghề gì. Hay một ngày chỉ có 24 tiếng thôi, tính sao phải tận dụng hiệu quả.

Nghe thì đơn giản vậy thôi chứ thực ra chính mình cũng từng mắc phải vấn đề này. Đó là có những lúc mình quá tham học. Mình học nhiều thứ cùng lúc quá, thành ra học không hề hiệu quả, dễ dàng mất tập trung và mất động lực.

Suy cho cùng, nguồn lực khan hiếm bắt chúng ta phải đưa ra lựa chọn hợp lí. Vậy thì cơ sở nào giúp chúng ta đánh giá lựa chọn ấy. Chúng ta sang tiếp nguyên lý thứ 2.

Chi phí cơ hội

Lần đầu mình biết tới khái niệm này, mình rất ngạc nhiên, sau đó là wow. Đây là một nguyên lí mà theo mình, là một trong những nguyên lý quan trọng nhất không chỉ trong kinh tế mà cả đời sống hàng ngày. Chúng ta đã từng gặp nó rồi, chỉ là chưa biết đến khái niệm thôi. Giả sử như này nhé, bạn sắp thi đại học và đang phân vân chọn ngành. Bạn thích máy tính, lập trình nên tính chọn ngành Công nghệ thông tin của một trường đại học ở Hà Nội. Tuy nhiên hơn một năm nay, bạn đọc tin tức thấy rất nhiều những thông tin về sa thải nhân sự IT ở hàng loạt công ty, rồi thì freshor, junior không có việc làm, xu thế IT downtrend. Lựa chọn ở đây là học Công nghệ thông tin (ngành bạn thích, nhưng khó kiếm việc) hoặc chọn một ngành khác dễ có việc làm hơn (dù có thể bạn không thích). Đây chính là lúc chi phí cơ hội xuất hiện!

Chi phí cơ hội của một hàng hóa hay dịch vụ là thứ bạn phải bỏ để có được nó, đó chính là chi phí thực sự của hàng hóa dịch vụ.

Chi phí cơ hội không nhất thiết phải là tiền. Như ở ví dụ trên, nếu bạn chọn ngành IT là ngành bạn yêu thích chẳng hạn, thì chi phí cơ hội chính là cơ hội việc làm ít dẫn tới thu nhập có thể thấp hơn. Chắc các bạn đều từng nghe tới câu: Mọi thứ đều có giá của nó.

Quay lại bản thân mình, mình từng có một thời gian thực tập sớm rồi đi làm, bắt đầu vào kì 2 năm 2 đại học. Mình theo chân một anh trong CLB ở đại học, anh ấy hướng dẫn mình vào công ty anh đang làm. Có thể các bạn không tin, nhưng mình đã thực tập và làm việc tận 8 tháng không lương, ngay kể cả lúc mình đã vào dự án và làm nhân sự chính hơn 2 tháng trước khi mình lên chính thức. Có nhiều người, bạn bè mình cùng CLB cũng vào làm cùng, nhưng chỉ được vài tháng là họ đã nghỉ rồi. Nhiều khi mình cũng băn khoăn và nghĩ ngợi rất nhiều xem có đáng hay không. Thời ấy mình không có xe máy nên đi làm bằng bus, từ bên Trần Cung tới Hạ Đình đường Nguyễn Trãi. Một tuần mình lên công ty 2 đến 3 buổi, thường đi bus đường rất tắc, mình mất 2 tiếng di chuyển cả đi và về, tới gần 8h tối mới về đến nhà. Đến khi lên chính thức, đồng lương mình nhận được đầu tiên là 7 triệu rưỡi (cuối 2021), sau đó mình cũng làm full time luôn. Cái giá mình phải trả cho quyết định này thực sự là lớn chứ không ít, thời gian, công sức, hay cả điểm số trên lớp. Cũng may 2 năm đầu mình học điểm cao, nên backup được 2 năm sau khá lẹt đẹt (mình cúp học nhiều). Đổi lại thì cái mình nhận lại là học được kiến thức và kĩ năng sớm hơn, giúp tạo cho mình lợi thế cạnh tranh lớn hơn so với thị trường nhân lực IT mới ra trường.

Nói đi nói lại thì nếu chi phí cơ hội lớn hơn giá trị bạn nhận được, tức là bạn đang trả một cái giá đắt. Nhiều khi đưa ra quyết định nhưng thực sự chúng ta chưa tính đến chi phí cơ hội này, có thể chúng ta phải bỏ lỡ rất nhiều thứ tốt hơn. Thời điểm chưa vợ con như mình hiện tại, mình cũng chưa có nhiều thứ để mất, sức khỏe, nhiệt huyết và thời gian dư dả, riêng tiền là không :D. Nên mình nghĩ trong giai đoạn này tranh thủ được gì thì hay cái đấy, có càng sớm càng tốt, không đến lúc có gia đình rồi vướng bận nhiều thứ. Mình có một bài viết về sự lựa chọn, bạn có thể đọc ở đây!

Về bản chất thì mọi thứ đều là đánh đổi :D, there's no free lunch (không có bữa trưa miễn phí).

Lợi nhuận = doanh thu - chi phí. Tối đa lợi nhuận không chỉ bằng cách tăng doanh thu mà còn phải giảm chi phí xuống.

Lợi nhuận cận biên

Có nhiều khi chúng ta không phải chỉ đơn thuần lựa chọn giữa cái này cái kia, mà sẽ có lúc quyết định xoay quanh việc "bao nhiêu". Giả sử như case của mình nói bên trên, khi vừa đi làm vừa đi học, mình cũng phải tính nên dành thời gian bao nhiêu cho việc học, bao nhiêu cho việc làm. Những quyết định "bao nhiêu" như vậy gọi là quyết định cận biên (marginal decision). Nó cho ta một nguyên lí mới đó là lợi nhuận cận biên giảm dần. Nôm na thì là đến một ngưỡng nào đó, giá trị bạn thu lại sẽ giảm dần, đến mức nhỏ hơn công sức bạn bỏ ra. Nếu bạn nghe đến nguyên lí 80/20 thì đúng nó rồi đó, 20% lợi ích thu lại nhưng phải bỏ ra 80% sức lực. Nguyên lí này giúp chúng ta hiểu được rằng cần phải đặt ra một cái giới hạn điểm dừng. "Tôi nên học cái này bao nhiêu giờ ?", "tôi nên theo đuổi cô gái này trong bao lâu", "tôi nên tối ưu hệ thống này đến mức nào". Tất cả những câu hỏi như vậy đều xoay quanh một giới hạn nào đó, tất nhiên bạn cũng có thể vượt qua giới hạn đó nếu bạn chấp nhận trả một cái giá tương ứng. Những vấn đề xung quanh mình thường liên quan đến mình nên học một kiến thức bao nhiêu là hợp lí. Vì mình làm ngành phần mềm, nên có rất nhiều thứ phải học, mà mỗi cái lại ngốn nhiều thời gian chứ không ít. Chưa kể mình cũng phải học các kĩ năng mềm các (như viết chẳng hạn). Có một bài mình viết về lợi nhuận cận biên, các bạn có thể đọc ở đây.

Việc tìm ra điểm giới hạn nói vậy thôi chứ không dễ chút nào, nó cũng không có một template hay pattern cụ thể nào cả. Tuy vậy theo mình, thì chúng ta nên dừng lại khi cảm thấy nếu có bỏ thêm thời gian công sức nhưng nhận lại không nhiều, chỉ nên tiếp tục khi nó có thể giải quyết được những vấn đề ta hay gặp phải nhất. Chẳng hạn khi mình tối ưu hệ thống cho nhanh hơn, mình cũng chỉ cố gắng đến mức vừa đủ làm hài lòng khách hàng (vì nếu có nhanh hơn thì khách hàng cũng không wow thêm được nữa :D).

---

Cảm ơn các bạn đã đọc, chúc các bạn cuối tuần vui vẻ! Nếu thích cho mình 1 like và subscribe nhé.