Tiết Lập Hạ

Trong nền văn minh phương Đông, đặc biệt là ở các quốc gia như Trung Quốc, Việt Nam, Hàn Quốc và Nhật Bản, 24 tiết khí là hệ thống chia nhỏ một năm thành các mốc thời gian dựa trên chu kỳ chuyển động của Mặt Trời. Trong đó, tiết Lập Hạ (立夏 /Lìxià/) đánh dấu thời khắc bắt đầu của mùa hè. Hãy cùng CGE khám phá những nét đặc sắc của tiết Lập Hạ thông qua bài viết này ngay nhé!

Tiết Lập Hạ

Tiết Lập Hạ là gì?

Tiết Lập Hạ (立夏 /Lìxià/) là một trong 24 tiết khí của lịch âm dương phương Đông – hệ thống phân chia thời gian theo chu kỳ vận hành của Mặt Trời trong năm, có vai trò quan trọng trong nông lịch và đời sống văn hóa truyền thống Á Đông. "Lập Hạ" không chỉ đơn thuần là dấu mốc thời tiết, mà còn mang ý nghĩa biểu tượng cho sự khởi đầu của một giai đoạn mới trong chu trình sinh trưởng tự nhiên và đời sống con người.

Lập hạ báo hiệu mùa hè sắp đến (Ảnh sưu tầm)

Trong tiếng Trung, Lập Hạ được viết 立夏 /Lìxià/ có nghĩa là bắt đầu mùa hè. Trong đó

• 立 /lì/ mang nghĩa là bắt đầu, khởi đầu, hay bước vào một giai đoạn mới.

• 夏 /xià/ có nghĩa là mùa hè.

Theo thiên văn học cổ đại, tiết Lập Hạ bắt đầu khi Mặt Trời đạt đến kinh độ 45 độ. Về mặt thời tiết, Lập Hạ đánh dấu sự chuyển giao rõ rệt giữa mùa xuân và mùa hè, khi cái mát mẻ dịu dàng của xuân dần nhường chỗ cho nắng gắt và không khí oi ả đặc trưng của hè. Cây cối vào thời kỳ sinh trưởng mạnh mẽ, mùa vụ cũng bắt đầu bước vào giai đoạn quan trọng với sự chuyển mình của đất trời.

Vị trí của tiết Lập Hạ trong năm

Tiết Lập Hạ là cột mốc đầu tiên trong chu kỳ khí hậu mùa hè. Nó báo hiệu thời điểm cây cối bắt đầu sinh trưởng mạnh, hoa màu cần chăm bón cẩn thận và cũng là lúc con người phải điều chỉnh sinh hoạt cho phù hợp với khí hậu ngày càng oi bức.

Với nông dân, đây là thời điểm quyết định cho sự thành bại của mùa vụ. Với người thường, Lập Hạ là lời nhắc nhở phải thay đổi nhịp sống, chế độ ăn uống và giữ gìn sức khỏe trước cái nóng đang tới gần.

Nhiệt độ tăng cao của mùa hè có thể làm bạn khó chịu (Ảnh sưu tầm)

Thời gian diễn ra tiết Lập Hạ

Tiết Lập Hạ thường bắt đầu từ ngày 5 đến ngày 7 tháng 5 dương lịch hằng năm, kéo dài khoảng 15 ngày, kết thúc khi tiết Tiểu Mãn bắt đầu.

Thời gian diễn ra tiết Lập Hạ (Ảnh sưu tầm)

Trong khoảng thời gian này, nhiệt độ trung bình tăng lên rõ rệt, độ ẩm không khí cao hơn, tạo cảm giác oi bức, khó chịu.

Những thay đổi thời tiết này có ảnh hưởng lớn đến sức khỏe con người, đặc biệt là người cao tuổi, trẻ nhỏ và người có bệnh nền.

Tầm quan trọng của tiết Lập Hạ đối với nông nghiệp và đời sống người dân

Đối với nông nghiệp

Tiết Lập Hạ có ý nghĩa đặc biệt trong chu kỳ sản xuất nông nghiệp, là thời điểm báo hiệu một mùa vụ mới bắt đầu:

• Bắt đầu vụ hè thu: Lập Hạ là lúc thời tiết bắt đầu nóng lên rõ rệt, mưa xuất hiện nhiều hơn và độ ẩm không khí tăng cao. Đây là điều kiện lý tưởng để gieo trồng các loại cây mùa hè như lúa, ngô, đậu, rau màu, v.v. Việc canh tác đúng thời điểm giúp cây phát triển khỏe mạnh và đạt năng suất tốt.

• Quản lý sâu bệnh: Tuy thuận lợi cho cây trồng, nhưng tiết trời nóng ẩm cũng là điều kiện thích hợp cho sâu bệnh phát sinh và lan rộng. Vì vậy, nhà nông cần chú ý đến việc phòng trừ sâu bệnh hại để bảo vệ mùa màng.

• Điều chỉnh lịch canh tác: Dựa vào những dấu hiệu đặc trưng của tiết Lập Hạ, người nông dân có thể điều chỉnh thời vụ linh hoạt, chủ động sắp xếp lịch gieo trồng, chăm sóc để thích ứng với điều kiện thời tiết và đảm bảo hiệu quả sản xuất.

Tiết lập hạ ảnh hưởng đến nông nghiệp (Ảnh sưu tầm)

Đối với đời sống người dân

Không chỉ tác động đến nông nghiệp, tiết Lập Hạ còn ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt hàng ngày của người dân:

• Thay đổi sinh hoạt: Từ thời tiết mát mẻ của mùa xuân chuyển sang nắng nóng mùa hè, người dân cần thay đổi chế độ ăn uống, nghỉ ngơi và sinh hoạt để thích nghi. Việc uống đủ nước, ăn thực phẩm mát, mặc quần áo nhẹ và tránh hoạt động ngoài trời vào lúc nắng gắt là những điều cần lưu ý.

• Phòng chống bệnh tật: Thời tiết oi bức, nắng nóng có thể dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe như cảm nắng, sốt, say nắng, rối loạn tiêu hóa... Đặc biệt, trẻ em, người già và người có sức đề kháng yếu cần được chăm sóc cẩn thận hơn trong thời điểm này. Ngoài ra, việc giữ gìn vệ sinh môi trường sống cũng giúp phòng tránh các bệnh lây lan qua đường nước hoặc thực phẩm.

• Tín ngưỡng và văn hóa: Ở nhiều vùng quê, tiết Lập Hạ còn gắn liền với các hoạt động tín ngưỡng dân gian như lễ cúng tổ tiên, lễ cầu mùa, thể hiện sự biết ơn trời đất và mong cầu mùa màng thuận lợi, gia đạo bình an.

Sum họp gia đình (Ảnh sưu tầm)

Các phong tục truyền thống và lễ hội

Tiết Lập Hạ là thời điểm diễn ra nhiều phong tục và lễ hội đặc sắc, phản ánh đời sống văn hóa và tín ngưỡng của người dân phương Đông:

• Lễ nghênh hạ (迎夏礼 /Yíng xià lǐ/)
  Đây là một nghi lễ quan trọng được người nông dân Trung Quốc tổ chức nhằm chào đón mùa hè đến. Mục đích của lễ nghênh hạ là cầu mong một năm bình an, sung túc, ấm no, hạnh phúc, mưa thuận gió hòa và một vụ mùa bội thu.
  Người xưa có câu: 风调雨顺，五谷丰登 /Fēng tiáo yǔ shùn, wǔ gǔ fēng dēng/ (Gió thuận mưa hòa, ngũ cốc đầy kho.)

Lễ nghênh hạ (Ảnh sưu tầm)

• Ăn “ba điều mới” (尝三新 /cháng sān xīn/)

Phong tục phổ biến ở vùng Giang Nam là thưởng thức các loại thực phẩm tươi non mới mọc trong giai đoạn này. “Ba điều mới” thường là: anh đào chín, quả mận xanh và lúa mì non. Ở Tô Châu, người dân còn ăn nghêu biển, măng trắng, trứng vịt muối và đậu xanh với niềm tin giúp bồi bổ sức khỏe và mang lại đôi chân khỏe mạnh.
Thành ngữ hay được nhắc đến: 立夏尝三鲜，一年无病痛。 /Lìxià cháng sānxiān, yìnián wú bìngtòng/ (Lập Hạ ăn ba món tươi, cả năm không bệnh tật)

• Ăn cháo Thất Gia và uống trà Thất Gia (七家粥 /qī jiā zhōu/，七家茶 /qī jiā chá/)

Đây là một phong tục độc đáo, trong đó người dân thu thập 7 loại hạt hoặc đậu từ 7 gia đình khác nhau để nấu thành cháo hoặc trà. Phong tục này không chỉ mang ý nghĩa bổ dưỡng mà còn thể hiện sự đoàn kết cộng đồng.
Câu nói dân gian: 七家粥，合家福 /Qī jiā zhōu, hé jiā fú/ (Cháo bảy nhà, phúc đến cả nhà)

• Trò chơi chọi trứng (斗蛋 /dòu dàn/)

Trò chơi chọi trứng (斗蛋 /dòu dàn/) là một trò chơi dân gian phổ biến ở trẻ em Trung Quốc vào dịp tiết Lập Hạ. Trẻ em sẽ dùng trứng luộc chín, thường được đeo vào cổ bằng dây, để thi đấu với nhau. Cách chơi rất đơn giản: hai người sẽ dùng đầu trứng gõ vào nhau, ai làm vỡ trứng của đối phương trước thì thắng.

Ngoài ra, ở một số vùng, người ta còn buộc cho trẻ em một sợi dây ngũ sắc gọi là "sợi dây Lập Hạ" (立夏绳 /lì xià shéng/). Họ tin rằng sợi dây này có thể xua đuổi tà khí và mang lại sức khỏe, bình an cho trẻ nhỏ.

Câu thơ dân gian: 立夏蛋儿脖上挂，小儿平安不害怕 /Lìxià dànr bó shàng guà, xiǎo ér píng'ān bù hàipà/ (Trứng Lập Hạ đeo cổ chơi, trẻ nhỏ bình an chẳng sợ gì)

• Tục cân người (称人 /chēng rén/)

Sau bữa trưa vào tiết Lập Hạ, người dân có tục treo một chiếc cân gỗ lớn ở cổng làng hoặc sân nhà để mọi người thay phiên nhau ngồi lên cân. Người xưa tin rằng việc cân người sẽ giúp “cân số mệnh”, từ đó cầu chúc cho sức khỏe và vận may trong mùa hè.
Tục ngữ hay được nhắc đến: 立夏称人轻又壮 /Lìxià chēngrén qīng yòu zhuàng/

Cách buộc dây của tục cân người (Ảnh sưu tầm)

Ẩm thực truyền thống và các món ăn đặc trưng

Tiết Lập Hạ đánh dấu sự chuyển giao từ mùa xuân sang mùa hè, thời điểm cơ thể cần thích nghi với khí hậu ngày càng nóng ẩm. Do vậy, chế độ ăn uống trong giai đoạn này theo quan niệm y học cổ truyền và dưỡng sinh cần tập trung vào nguyên tắc:

• Nguyên tắc chung: Hạn chế sử dụng thực phẩm cay nóng, quá mặn hoặc quá nhiều dầu mỡ.

• ​​​​​Thực phẩm nên dùng: Theo quan niệm ngũ hành dưỡng sinh, các thực phẩm bổ dưỡng, giàu vitamin và có tính mát được khuyên dùng. Ví dụ: cà chua, cà rốt, táo tàu, đậu đỏ, anh đào.

Ăn cà chua vào tiết lập hạ (Ảnh sưu tầm)

• Thực phẩm không nên dùng: Nội tạng động vật, thịt mỡ, đồ mặn như cá muối, dưa muối, thức ăn sống, nguội, trứng chim, trứng cá, tôm.

Những điều nên và không nên làm trong tiết Lập Hạ

Các hoạt động nên thực hiện để đón nhận năng lượng tích cực

• Làm lễ nghênh hạ

• Dọn dẹp và thanh tẩy không gian sống

• Chăm sóc cây cối và phòng chống sâu bệnh

• Duy trì tinh thần lạc quan, vui vẻ

• Điều chỉnh thói quen sinh hoạt và ăn uống

Duy trì tinh thần vui vẻ (Ảnh sưu tầm)

Những điều cần tránh để bảo vệ sức khỏe và tài lộc

• Tránh ngồi trước cửa nhà lộng gió

• Tránh thay đổi nhiệt độ đột ngột

• Kiêng ngủ ngày

• Tránh bị côn trùng và rắn xâm nhiễu

Tránh bị côn trùng cắn (Ảnh sưu tầm)

Kết luận

Tiết Lập Hạ không chỉ đơn thuần là một mốc thời gian trong lịch pháp phương Đông, mà còn là biểu tượng sâu sắc của triết lý sống hài hòa cùng thiên nhiên. Ẩn chứa trong đó là những bài học quý giá về bảo vệ sức khỏe và gìn giữ giá trị văn hóa truyền thống. Dù cuộc sống hiện đại đã làm con người dần xa rời các khái niệm tiết khí, nhưng việc duy trì và hiểu rõ tinh hoa này vẫn giữ vai trò vô cùng quan trọng. Tìm hiểu về tiết Lập Hạ không chỉ là hành trình trở về với cội nguồn văn hóa, mà còn là cơ hội để chúng ta nuôi dưỡng sức khỏe thể chất và tinh thần, giúp cân bằng cuộc sống giữa guồng quay hối hả của thời đại. Xin chân thành cảm ơn các bạn đã đồng hành cùng CGE trong chuyến khám phá chủ đề đầy ý nghĩa này!